Rehabilitasyon çok geniş kapsamlı bir terim olup, sözcük anlamı kaybedilen fonksiyonların yeniden kazandırılmasıdır. Fizik tedaviye göre, daha uzun ve hastanın da aktif olarak tedaviye katılımını ve çabasını gerektiren bir süreçtir.
Rehabilitasyon kavramı, 1. ve 2. Dünya Savaşlarından sonra oluşan hastalık ve sakatlıkların tedavi gereksinimi sonucunda, Avrupa ve A.B.D. de ortaya çıkmıştır. Türkiye’de ise, rehabilitasyon uygulamaları, yurt dışına giderek bu yeni alanda eğitim alan değerli bilim adamlarının katkılarıyla, daha sonraki yıllarda başladı.
Rehabilitasyon, önceleri sadece ‘sakatlıkların tıbbi tedavisi’ olarak tanımlanmaktaydı. Daha sonra bu tanımın kapsamı genişletildi. Hastalıkların, ilaç, cerrahi, fiziksel yöntemler ve yardımcı cihazlarla kısmen veya tamamen giderilmesi ve hastanın bedensel, ruhsal, sosyal ve ekonomik bakımdan, bağımsızlığının sağlanmasına yönelik yapılan tüm çalışmalara rehabilitasyon adı verildi.
Rehabilitasyon çalışmaları bir tek kişi tarafından değil, bir ekip tarafından yürütülmelidir. Rehabilitasyon ekibi, Fiziksel tıp ve Rehabilitasyon uzmanı (Fiziatrist), nörolog, psikiyatrist, ve ortopedist gibi tıp uzmanları ve fizyoterapist, spor antrenörü, konuşma terapisti, mesleki danışman ve psikolog gibi hekim olmayan sağlık profesyonellerinden oluşabilmektedir.
Kırık, çıkık, bağ ve ligaman yaralanmaları, menisküs ve bağ yırtıkları gibi ortopedik problemlerin, cerrahi uygulama ya da alçı ya da atel gibi splintleme sonrasında, mutlaka fizik tedavi ve rehabilitasyon programlarının uygulanması gerekmektedir. Amaç, hastaya bir an önce normal aktivite düzeyinin yeniden kazandırılmasıdır
Hastalık, kaza, duruş bozukluğu vb. sebeplerle ile normal hareketlerimizin, ağrı ya da çeşitli kısıtlamalar nedeni ile bozulması sonucunda hekime başvururuz. Uygun tanı ve tedavi ile bir an önce şikayetlerimizin gerilemesi ve eski halimize kavuşmak için çaba gösteririz. Kırık, zorlanma vs. şeklinde oluşan patolojik durum, hekim tarafından sebeplerine göre tedavi edilmeye çalışılır.
İyileşmek ise sadece ağrının geçmesi ya da kırığın kaynaması değildir! Elbette şikayete yol açan gerçek sebeplerin ortadan kaldırılması, ağrının giderilmesi ile paralel yürüyecektir. Fakat bu süreçte, çeşitli hareket kısıtlılıkları, hareket ile ağrı ve bunlara bağlı olarak güçsüzlük, çabuk yorulma gibi bazı sorunlar ortaya çıkacaktır. Bu durum, günlük hayatımızı tamamı ile eskisi gibi sürdürebilmemizi engeller.
Örneğin omuz ağrısı nedeni ile rahatlıkla saç tarayamayız. Ameliyat sonrası diz, ayak bileği güçsüzlüğü ile merdiven çıkarken zorlanırız. Ya da el bileği tendonlarındaki şikayetimiz nedeni ile klavyede yazı yazmak büyük eziyet halini alır. "En kısa sürede eski halimize kavuşmak" İşte iyileşmenin tanımı budur. Doku iyileşmesinin tamamlanması, eski haline en yakın formda iyileşme gerçekleşmesi ve ardından eklem hareketlerimizin eski rahatlığına ve kuvvetine ulaşması için iyi bir rehabilitasyon süreci gereklidir.
Son dönemlerde cerrahi tedavinin başarısına katkıda bulunmak ve ameliyat sonrası iyileşme sürecini kısaltarak daha hızlı bir ambulasyon (hareket kabiliyeti) için pre-op (ameliyat öncesi) rehabilitasyona önem verilmektedir. Sakatlanmadan sonra, sakatlanan bölgede meydana gelen ağrı, ısı artışı, şişlik, hareket kısıtlılığı, kas zayıflığı gibi problemler azaltıldığında, cerrahi tedavinin daha başarılı olduğu bilinmektedir. Bu yüzden de ameliyat öncesi rehabilitasyon gün geçtikçe daha fazla önem kazanmaktadır.
Ayrıca, önceden tedbir alınarak, ameliyat sonrası gelişebilecek olan sorunların en az düzeyde tutulması sağlanabilir. Örneğin ön çapraz bağ onarımı, omuz ameliyatları gibi bir çok ameliyattan sonra kas zayıflaması ortaya çıkacaktır. Ameliyat öncesi kasları olabildiğince güçlendirerek, sonradan oluşabilecek bu zayıflığı en az düzeyde tutmak mümkün olacaktır. Ameliyat sonrası iyileşme döneminde karşılaşılabilecek zorluklarla nasıl başa çıkılabileceği konusundaki eğitim de, ameliyat öncesi rehabilitasyonun ayrılmaz bir parçasıdır. Örneğin koltuk değneği kullanımı, yürüme eğitimi, ameliyatlı uzvun kullanımı, kıyafet giyip çıkarma vb.gibi.